Ermənistanın İranı “Tramp marşrutu”na razı salıb-salmadığı sualı bölgədəki gərginlik fonunda hələ də müzakirə mövzusudur. 8 avqust Vaşinqton sammitindən sonra Ermənistan və İran rəsmiləri arasında çoxsaylı telefon danışıqlarına, həmçinin prezident Məsud Pezeşkianın İrəvana səfərinə baxmayaraq, Tehran hələ də narahatlığını aradan qaldırmayıb.

Gündəm24.az xəbər verir ki, 20 avqustda İran prezidentinin Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanla görüşündən sonra sosial şəbəkə X-də yazdığı paylaşım diqqət çəkib:

“Ortaq sərhədimizdə üçüncü qüvvələrin mövcudluğu ilə bağlı narahatlıqlarımız aradan qaldırılmalıdır.”

Pezeşkianın İrəvan səfəri, əksər beynəlxalq müşahidəçilərin dediyi kimi, Tehranla İrəvan arasında inamın tam bərpa olunmadığını göstərdi. Bu ifadə aydın şəkildə ortaya qoyur ki, Ermənistan tərəfinin şifahi zəmanətləri Tehranı qane etmir. İran milli təhlükəsizliyini təmin edəcək hüquqi təminatlar tələb edir.

Xatırladaq ki, “Tramp marşrutu” adı verilən və 99 illiyə ABŞ şirkətinə Zəngəzur dəhlizinin verilməsini nəzərdə tutan TRIPP sazişi Ağ Evdə imzalanıb. Bu sənəd Tehranda birmənalı qarşılanmayıb. SEPAH-a yaxın dairələr “Zəngəzur Trampın muzdlu əsgərləri üçün məzara çevriləcək” açıqlaması ilə çıxış edib. Pezeşkian hökuməti isə bu cür kəskin ifadələri “şişirdilmiş” adlandıraraq yumşaltmağa çalışıb.

Sonrakı günlərdə İran və Ermənistanın xarici işlər nazirləri və Təhlükəsizlik Şuralarının katibləri bir sıra telefon danışıqları aparıblar. İrəvan marşrutun öz nəzarəti altında qalacağını, ABŞ hərbçilərinin və ya muzdlu şirkətlərin iştirakının istisna olunduğunu vurğulayıb. Lakin Pezeşkianın səfəri göstərdi ki, Tehranla İrəvan arasında etimad tam bərpa edilməyib.

Layihənin fəaliyyət mexanizmləri isə hələlik qeyri-müəyyən olaraq qalır. Bu məsələ Ermənistan, Azərbaycan və ABŞ nümayəndələrinin daxil olduğu işçi qrupunda müzakirə ediləcək. İlkin plana əsasən, ABŞ və Ermənistan birgə müəssisə yaradacaq, hüquqi baxımdan İrəvana tabe olacaq, təhlükəsizlik məsələləri isə Ermənistanın öhdəsinə düşəcək. Razılaşmada “Azərbaycanla Naxçıvan arasında maneəsiz əlaqə” ifadəsi yer alsa da, bu anlayışın konkret məzmunu açıqlanmayıb. Məhz bu qeyri-müəyyənlik İranı narahat edir.

Erməni rəsmiləri yeni marşrutun Tehran üçün də faydalı olduğunu, İrana Qara dənizə çıxış imkanlarını genişləndirəcəyini iddia edirlər. Amma İran bəyanatlarla kifayətlənmir, hüquqi və institusional zəmanətlər tələb edir. Analitik Akop Badalyanın sözlərinə görə, Tehran konkret mexanizmlər əldə etməyə çalışacaq. Bu zəmanətlər Ermənistan-İran iqtisadi əlaqələrinin genişləndirilməsi ilə bağlı yeni sənədlərdə rəsmiləşdirilə bilər. Pezeşkianın səfəri zamanı münasibətlərin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə qaldırılması təşəbbüsü də gündəmə gəlib. Amma İranın siyasi elitasının, xüsusən də dəhlizin açılmasına ənənəvi olaraq qarşı çıxan mühafizəkar qüvvələrin buna necə yanaşacağı hələ bəlli deyil.

İranşünas ekspert Alen Şadunts hesab edir ki, Pezeşkianın danışıqları Tehranı yumşaltsa da, narahatlıqları tam aradan qaldıra bilməyib:
“Bu narahatlıqlar heç vaxt tamamilə aradan qalxmayacaq. Amerikalılar prosesə cəlb olunarsa, yalnız miqyası dəyişəcək, amma təhlükənin mahiyyəti qalacaq.”

Tehran üçün əsas diqqət mərkəzində ABŞ-ın marşrutda iştirak forması dayanır. Kimin idarəetmədə yer alacağı, hansı səlahiyyətlərə və resurslara sahib olacağı, nəzarət mexanizmlərinin necə qurulacağı həlledici olacaq.

Əlavə gərginlik yaradan amillərdən biri də “Azərbaycanla Naxçıvan arasında maneəsiz əlaqə” bəndidir. Bu, İranın strateji maraqlarına zidd ola bilər və alternativ layihələrin, xüsusilə “Araz yolu”nun reallaşmasına təsir göstərə bilər.

Nikol Paşinyan artıq bəzi praktiki addımları açıqlayıb. O, Ermənistanın bütün sərhəd-keçid məntəqələrində, o cümlədən Azərbaycanla keçidlərdə maksimal sadələşdirilmiş rejim tətbiq edəcəyini bildirib. Buraya biometriya əsaslı, təmassız nəzarət formatlarının gətirilməsi də daxildir.

Nəticə etibarilə, İranın “Tramp marşrutu”na münasibəti onun milli təhlükəsizliyinə veriləcək hüquqi və institusional təminatlardan asılı olacaq. Hazırda Tehrandan gələn siqnallar göstərir ki, etimad tam bərpa edilməyib və İranın yekun mövqeyi Ermənistan və ABŞ-ın təqdim edəcəyi konkret mexanizmlərdən asılı olacaq.

Səmra İsmayıl,
Gündəm24.az

Oxunub: 22